Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που με τη στάση και τα έργα τους σημαδεύουν την ζωή μας. Σήμερα είναι μια δύσκολη ημέρα για πολλούς από εμάς. Ο δικός μας Μιχάλης που έφερε την Άνοιξη στην πολύχρονη βαρυχειμωνιά του ποντιακού Ελληνισμού, έφυγε από κοντά μας για τη γειτονιά των αγγέλων. Έφυγε, όπως λέει η φίλη μου η Θεοδώρα, χωρίς να εξαργυρώσει τις αγωνιστικές περγαμηνές με υπουργεία, η με άλλα αξιώματα και χρηματικές απολαβές

Μιχάλη, στο Μακεδονία Παλλάς πρώτο συναντηθήκαμε στο Α΄ Παγκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο του 1986. Εκεί δε χρειάστηκε να μιλήσουμε πολύ. Μίλησε η ποντιακή μας ταυτότητα. Συναντήθηκαν τα βλέμματα μας και δώσαμε υπόσχεση να δουλέψουμε για την αδικαίωτη ιστορία και τον πολιτισμό της αλησμόνητης πατρίδας μας. Ήταν καρποφόρο το βάπτισμα της γνωριμίας μας. Γιατί εκεί θέσαμε ως πρώτο στόχο τη διεθνή έρευνα και ανάδειξη, μέσα από αντικειμενικές πηγές, της μεγάλης τραγωδίας, της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού από τους Νεότουρκους και τους Κεμαλικούς. Μίλησες με το δημοσιογράφο Σεραφείμ Φυντανίδη της Ελευθεροτυπίας και δημοσίευσαν σε συνέχειες το άρθρο μου «Οι διωγμοί των Ελλήνων του Πόντου». Το κείμενο αυτό μαζί με ένα ουσιαστικό και καθοδηγητικό δικό σου άρθρο, ήταν η πρώτη μας συγγραφική δραστηριότητα. Για πρώτη φορά οι Πόντιοι από τη λαογραφία περάσαμε στη Σύγχρονη ιστορία. Από την Ελλάδα και το εξωτερικό άρχισαν να έρχονται επίσημες προσκλήσεις για ιστορική και πολιτική ενημέρωση. Κάποιοι ποντιοπατέρες, που ελέγχανε και Σωματεία του Εξωτερικού, θυμάσαι, ήταν και Νεοκλής Σαρρής μαζί μας, μας απείλησαν, όταν κληθήκαμε στη Φιλαδέλφεια της Αμερικής να μιλήσουμε για την Γενοκτονία. Ήθελαν να πάμε και σε εκείνους που λίγες ημέρες νωρίτερα μας λοιδορούσαν. Ήταν τότε που ο Θεοδωρίδης πρόεδρος του συλλόγου της Φιλαδέλφειας υποσχέθηκε και έκανε πράξη την ίδρυση του πρώτου μνημείου της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού. Ανάλογο αρνητικό κλίμα συναντήσαμε και στη Γερμανία. Ο γιατρός Κώστας Σαββίδης και ο σύλλογος του Βερολίνου ομαλοποίησαν τις σχέσεις μας με τα άλλα αδελφά σωματεία. Καθοριστικό ρόλο έπαιξαν και οι Γεώργιος Τσορακλίδης από το Μόναχο και Κώστας Σιδηρόπουλος από τη Στουτγάρδη.

Η πρώτη επίσημη επαφή μας στην Ελλάδα με τον χειμαζόμενο ποντιακό χώρο, ήταν στο Β΄ Παγκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο του 1988. Είχαμε συναποφασίσει να μιλήσουμε εγώ για τη Γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου και εσύ, ως προφητικός γεννήτορας ιδεών, για την Καθιέρωση της 19ης Μαΐου, ως ημέρας μνήμης της Γενοκτονίας.

Μίλησε ακόμη τη δημιουργία μιας πόλης στα παράλια της Θράκης με την ονομασία Ρωμανία. Θα μιλήσω μετά για αυτήν.

Η Οργανωτική Επιτροπή, εμένα τον πρώτο διδάκτωρα ποντιακής ιστορίας του Πανεπιστημίου του Tubingen, με κάλεσε να απολογηθώ για το περιεχόμενο της εισήγησης μου. Διαμαρτυρήθηκα έμμεσα για τη λογοκρισία. Η αποστομωτική απάντηση ήρθε από τον Πολυχρόνη Ενεπεκίδη, ο οποίος τους μίλησε για το Ολοκαύτωμα του Ποντιακού Ελληνισμού, άρθρο του που δημοσιεύτηκε από τον Σύλλογο των Αργοναυτών της Αθήνας. Η δική σου εισήγηση, μέσα σε λίγα χρόνια, έγινε ομόφωνα αποδεκτή από όλους τους Ποντιακούς Συλλόγους, με εξαίρεση έναν συμπατριώτη μας, κορυφαίο εκφραστή του κίτρινου τύπου. Σήμερα που δεν υπάρχεις έγραψε ένα θετικό σχόλιο. Για μας όμως υπάρχεις και θα υπάρχεις. Θα συνεχίσεις να είσαι ο σύμβουλος και καθοδηγητής μας για τα μεγάλα και τα τρανά που περιμένουμε ως συγκομιδή των μεγαλόπνοων ιδεών σου. Θα συνεχίσουμε να σε έχουμε στην καρδιά μας. Μας ξάφνιασες. Μας ξεγέλασες. Δεν προφτάσαμε να σε τιμήσουμε εν ζωή, όσο έπρεπε. Εγώ δεν έχω παράπονο, γιατί έγινα αποδέκτης πολλών τιμών. Εσένα όμως; Μόνο ο μακαριστός μητροπολίτης Δράμας, ο Παύλος Αποστολίδης, μας τίμησε, και τους δυο, όπως αξίζαμε. Εμένα για το συγγραφικό έργο και εσένα για τις πολλαπλές αρετές σου, τον φλογερό πατριωτισμό σου, τον νηφάλιο, τεκμηριωμένο και καθηλωτικό λόγο σου, την αγωνιστικότητα όπως γράφει ο φίλος Ιορδάνης Παπαδόπουλος, που ήρθε μαζί μου για να τιμήσει τα στερνά σου.

Πέρα από τους αγνούς φίλους σου, που θα ανάβουν ένα κερί μνήμης και θα σε θυμούνται, εσύ αδελφέ μας άφησες βαριά κληρονομιά, ανεκτίμητους θησαυρούς τα πνευματικά σου παιδιά, που δεν είναι λίγα:

· Πόντιοι

· Δικαίωμα στη μνήμη

· Μιχάλης Χαραλαμπίδης

· Το νέο ανατολικό ζήτημα. Το τουρκικό πρόβλημα

· Μακεδονικότητα, ελληνικότητα, οικουμενικότητα

· Αναστήλωση

· Ο τουρισμός ως πολιτιστική οικονομία

· Το ποντιακό ζήτημα σήμερα

· Μιχάλης Χαραλαμπίδης

· Pontos antik bir kimliğin geri dönüşü

· Ελληνική πολιτική παιδεία

· Το Μικρά Ασία ενώνει το Τουρκία εκβαρβαρίζει

· Το Ποντιακό ως ευρωπαϊκό ζήτημα

· Από το ΠΑΣΟΚ στο ΚΚΚΑΣΟΡ

· Ο εκφυλισμός ενός ιστορικού εγχειρήματος

· The Pontian Question in the United Nations

· Ελληνική ποιότητα και ανάπτυξη

· Αγροφιλία

· Αγροτική αναγέννηση, νέα αγροτικότητα

· Το Ποντιακό ζήτημα σήμερα

· Το Ποντιακό ζήτημα στον ΟΗΕ

· Πόλεων και τόπου παιδεία

· Δύο διακηρύξεις και μια κατάθεση

· Δημοκρατία, ανάπτυξη, παγκοσμιοποίηση

· Αγώνας σε δύο μέτωπα

· Η αναγνώριση της ποντιακής γενοκτονίας

· Μιχάλης Χαραλαμπίδης

· Ρωμανία: Η αρχιτεκτονική μιας νέας πόλης

· Στο δρόμο της αλήθειας και της απελευθέρωσης

· Η μικρά και ανέντιμος Ελλάς

· Ελάτε στην πολιτική

· Το σχέδιο μας για την Ελλάδα

· Ιδέες, αρχές και γραφειοκρατία, ΠΑΣΟΚ 1974-1998

· Πως μπορεί να κυβερνά η αριστερά

· Για την αυτοδιαμόρφωση – επαναθεμελίωση της ελληνικής αριστεράς

· Συλλογικό έργο, Πόλεων και τόπου παιδεία».

Σήμερα σε υποδέχεται η φιλόξενη γη του γενέθλιου τόπου σου. Εδώ που ανδρώθηκες. Εδώ που έχεις τα αγαπημένα πρόσωπα σου. Τους γονείς σου, την ηρωική γιαγιά σου, την Ζολεζίνα, που είδε να παίρνουν από την αγκαλιά της, οι δημογέροντες, το βυζανιάρικο παιδί της και να το πνίγουν, για να μην ακουστεί η φωνή του και χαθούν όλοι οι περικυκλωμένοι Σανταίοι από τους Τούρκους. Θυμάμαι που μου έλεγες ότι δεν είδες ποτέ την γιαγιά σου, τη Ζολεζίνα να κοιμάται με τα δύο μάτια της κλειστά. Η φρικτή εικόνα της απώλειας του παιδιού σημάδεψε όλη τη ζωή της, αλλά και τη δική σου, που σου μετέφερε το τραύμα αυτό.

Και για αυτό έταξες ως μνημόσυνο της ζωής του τον καλό αγώνα της ανάδειξης της Γενοκτονίας του ποντιακού Ελληνισμού. Ποιος ήταν ο Μιχάλης;

Γεννήθηκε στην Αλεξανδρούπολη το 1951. Φύση ανήσυχη και επαναστατική, μετά τις εγκύκλιες σπουδές εξ αιτίας της Χούντας έφυγε στην Ιταλία. Εκεί, παράλληλα με τις αντιστασιακές του δραστηριότητες σπούδασε Πολιτικές και Οικονομικές Επιστήμες με μεταπτυχιακό στην Κοινωνιολογία. Στον πολιτικό στίβο έμειναν, αυτός και οι φίλοι του γνωστοί ως Ιταλοί. Είναι από τους πρώτους που έγινε μέλος του ΠΑΚ Ιταλίας και μαζί με άλλους συντρόφους συνέγραψε την ιδρυτική διακήρυξη του ΠΑΣΟΚ που παρουσίασε την 3η Σεπτέμβρη του 1974 ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Είμασταν μέλη της Εκτελεστικής Επιτροπής της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών. Ο Μιχάλης ήταν και μέλος της Διεθνούς μη κυβερνητικής οργάνωσης για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Ήταν μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΠΑΣΟΚ από το 1977 και ο μόνος από τα μέλη της Κεντρικής εξουσίας που δεν δέχθηκε, για ιδεολογικούς λόγους, να πάρει μία υψηλόβαθμη θέση στον κρατικό μηχανισμό. Για ένα μόνο σύντομο διάστημα ήταν ερευνητής στο Ίδρυμα Μεσογειακών Μελετών. Αγωνίστηκε να γίνει πράξη το ασυμβίβαστο σε όλα τα επίπεδα του κόμματος. Δεν μπορεί το ίδιο άτομο να έχει το μαχαίρι και το καρπούζι. Δεν μπορεί να είναι ένας υπουργός και ταυτόχρονα μέλος του εκτελεστικού γραφείου. Για αυτό ζήτησε από την εικοσάχρονη ηγεσία να ζητήσουν συγγνώμη από τον λαό. Να γίνει πλήρης διαχωρισμός της εξουσίας από τη διοίκηση. Η εισήγηση του το 1986, στο Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ θα πρέπει, ως βασικό μάθημα, να διδάσκεται σε πολλά πανεπιστημιακά τμήματα της πατρίδας μας.

Σε αυτήν την μεγάλης διάρκειας εισήγηση του μας μίλησε για το πέρασμα από το μύθο στο λόγο, για το ραντεβού με την ιστορία που δεν έγινε ποτέ, για την ενσωμάτωση των περιφερειών, για την αποκατάσταση των δικαιωμάτων του Ελληνισμού όπου παραβιάζονται: Ίμβρο. Τένεδο, Κύπρο. Τόνισε τον κίνδυνο που διατρέχει η χώρα μας από τον τουρκικό επεκτατισμό, τον οποίο και σήμερα εκφράζουν τα ισλαμικά και Κεμαλικά κόμματα. Οι πρόσφατες δηλώσεις Ερντογάν και Μπαχσελί επικαιροποιούν την Παντουρανική πολιτική τους. Για αυτό ο Μιχάλης μιλά μόνο για τουρκικό πρόβλημα. Διεθνοποιεί το ζήτημα αυτό. Μιλά για το Νέο Ανατολικό Ζήτημα. Ο Μιχάλης ως λύση προτείνει την αλλαγή της Βαλκανικής πολιτικής μας. Να δώσουμε βαρύτητα στην πολλαπλή ανάπτυξη της Βόρειας Ελλάδας, στην δημιουργία οδικού άξονα Αλεξανδρούπολης Μπουργκάς.

Ως Θρακιώτης οραματιζόταν ένα άλλο μοντέλο αρχιτεκτονικής της χώρας και του κράτους, απαλλαγμένο από το κακόγουστο γραφειοκρατικό αθηναϊκό έκτρωμα, ένα σύγχρονο μοντέλο περιφερειακής επαναθεμελίωσης του κράτους, ζωντανό και στο τελευταίο ακριτικό χωριό. Φοβάται ότι με τους επικίνδυνους διαχειριστές της εξουσίας η χώρα μας θα χάσει το τρένο της ιστορίας και μέσα σε λίγα χρόνια, τοποθετώντας ως χρονικό όριο το 2010, η Ελλάδα θα είναι ένα φτωχό, καταχρεωμένο και συρρικνωμένο τούρκο γερμανικό βιλαέτι.

Προτείνει για τους νεοπρόσφυγες. που έρχονταν στην Ελλάδα, την ίδρυση τς πόλης Ρωμανία στη Ροδόπη, σε μια πλούσια κρατική γη, εκεί που άλλοτε στην αρχαιότητα παραγόταν ο φημισμένος Μαρωνίτης Οίνος, που ήταν πηγή οικονομικής ανάπτυξης, γιατί εξαγόταν σε όλο τον Παρευξείνιο χώρο. Το 1995 ως Κέντρο Ποντιακών Μελετών, που ψυχή του ήταν ο Μιχάλης, πραγματοποιήσαμε στην Κομοτηνή ένα Συνέδριο με τίτλο: «Από τον Άγιο Ευγένιο στη Ρωμανία του Πόντου». Τα εξαντλημένα πλέον πρακτικά του μοιράστηκαν στους περισσότερους βουλευτές, για να στηρίξουν την προσπάθεια μας. Ο μεγάλος αγιογράφος Νικόλαος Μαστορόπουλος, από τη Μόσχα φιλοτέχνησε το ψηφιδωτό του Αγίου Ευγενίου, που σήμερα προσωρινά φιλοξενείται στη μητρόπολη Κομοτηνής και Μαρώνειας. Το 1997, 204 βουλευτές από όλα τα κόμματα κατέθεσαν πρόταση στο Κοινοβούλιο, μετά από εμπεριστατωμένη εισήγηση του Μιχάλη. Το σχέδιο έλαβε και οργανωτική μορφή με τη δημιουργία Αστικής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας και ένα καταξιωμένο Διοικητικό Συμβούλιο. Εκδώσαμε και ένα λεύκωμα σε συνεργασία με την Αρχιτεκτονική Σχολή της Στουτγάρδης που στήριζε τη δημιουργία της πόλης Ρωμανίας. Η πρόταση έμεινε στα χαρτιά. Δεν ευοδώθηκε, γιατί μετά την εθελοντική αποχώρηση του Μιχάλη από το κόμμα, το Σημιτικό ΠΑΣΟΚ και οι κρατικοδίαιτοι μέτοχοι βρήκαν την ευκαιρία να τον απομονώσουν, να τον φιμώσουν, να τον αποκλείσουν από όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και να στείλουν στις καλένδες το κορυφαίο εθνικό έργο, που μπορούσε να σώσει τους Νεοπρόσφυγες από τα γκαιτοποιημένα κέντρα του Ασπροπύργου, των Λιοσίων, του Μενιδίου και άλλων υποβαθμισμένων περιοχών. Σήμερα πληρώνουμε σε αυτές τις περιοχές τα κρίματα εκείνης της εποχής.

Η μεγαλύτερη συμβολή του σε όλο τον Ελληνισμό και όχι μόνο στον Ποντιακό, ήταν το 1994, όταν το Κοινοβούλιο υιοθέτησε την πρότασή του για την αναγνώριση της 19ης Μαΐου ως Ημέρας Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων. Μία δεκαετία νωρίτερα με την ίδρυση του ΚΕ.ΠΟ.ΜΕ, στην Αθήνα, το 1985, προετοίμασε όλα τα μέλη του ότι πρωταρχικός στόχος του Κέντρου θα πρέπει να είναι η διεθνής αναγνώριση της Γενοκτονίας, η ανάδειξη της Αντιγόνης και η καταδίκη του Κρεοντισμού. Και μόνο για αυτή την ουσιαστική συμμετοχή του έχει κερδίσει μία θέση στον παράδεισο των 353000 νεκρών μας. Στη μεγάλη αυτή επιτυχία βοήθησε και η χρονική συγκυρία. Στην εξουσία είναι ο Ανδρέας Παπανδρέου της ακμής, που τον αγαπούσε και τον στήριζε. Εκτιμά που ο Μιχάλης είναι ασυμβίβαστος, θετικά αιρετικός και πείσμων στις ιδέες του. Δεν τον χαϊδεύει και δεν έχει λόγο να τον χαϊδέψει, γιατί ο Μιχάλης δεν αποζητά ανταλλάγματα. Και όσες φορές ο άθλιος περίγυρος του τον συκοφαντούσε, για να τον διαγράψει, ο Ανδρέας στωικά τους απαντούσε ότι θα είναι ο τελευταίος που θα διαγράψω.

Στα απομνημονεύματα της η Δήμητρα Παπανδρέου γράφει, πόσο εκτιμούσε το Μιχάλη ο Ανδρέας. Με κολακευτικά λόγια αναφέρθηκε και σήμερα στον τύπο, τονίζοντας ότι ήταν από τα πιο έμπιστα πρόσωπα του Ανδρέα.

Και κάτι ακόμη. Με πρωτοβουλία του Μιχάλη η Βουλή ομόφωνα ανέθεσε σε μένα να συγκεντρώσω τα ελληνικά και διεθνή ντοκουμέντα τεκμηρίωσης της Γενοκτονίας, που θα έπρεπε να εκδώσει η Βουλή μετά την θετική εισήγηση της επιστημονικής επιτροπής που όρισε η ίδια. Όταν ολοκλήρωσα το έργο ο Ανδρέας δεν υπήρχε. Το ευχαριστώ του Σημίτη στους Αμερικάνους για τα Ίμια και άλλες πιέσεις να τα βρούμε με τους Τούρκους είχε αρνητικό αντίκτυπο και στην ολοκληρωμένη παραλαβή των 14 τόμων. Ο Πρόεδρος της Βουλής αρνήθηκε να τα παραλάβει πρότεινε όμως τότε στον Πρόεδρο της Ομοσπονδίας των Ποντιακών Σωματείων της Νότιας Ελλάδας Νίκο Αμανατίδη να μου δώσει η Βουλή 5000000 δραχμές και να τα εκδώσω μόνος μου χωρίς να γίνεται πουθενά γραπτή αναφορά στη συμμετοχή της Βουλής. Εγώ αρνήθηκα την επαίσχυντη αυτή πρόταση και ξεκίνησα μόνος μου με προεγγραφές τις εκδόσεις. Οι λύκοι στις φουρτούνες χαίρονται. Ποντιοπατέρες έστελναν επιστολές στον Πρόεδρο, ότι ο Φωτιάδης με τα γραπτά του είναι επικίνδυνος σύρραξης πολέμου με την Τουρκία, χρησιμοποίησαν και το λατινικό casus belli και πρότειναν να οριστεί μια νέα επιτροπή που θα αναλάβει να ολοκληρώσει το έργο σε σύντομο χρονικό διάστημα. Η επιστολή του Μιχάλη στον Απόστολο Κακλαμάνη, τον Πρόεδρο της Βουλής, παρόλο που είχε φύγει από το ΠΑΣΟΚ έπαιξε καθοριστικό ρόλο να κλείσει το δυσάρεστο αυτό κεφάλαιο της αλληλογραφίας με τους γραφικούς συμπατριώτες μας:

Ο Μιχάλης δεν άντεξε μέσα στο παρακμιακό γραφείο κρατικό δίαιτο ΠΑΣΟΚ, παραιτήθηκε και το 1999 ίδρυσε το κόμμα Δημοκρατική Περιφερειακή Ένωση. Στις βουλευτικές εκλογές του 2000 πήρε 32.068 ψήφους ποσοστό 0,47%. Ήμουν δωδέκατος τιμητικά στο ψηφοδέλτιο Επικρατίας. Σήμερα πολλοί θα σε θυμηθούν. Νομίζουν ότι δεν είσαι πια επικίνδυνος και μπορούν να λένε και καλά λόγια. Ξεχνούν ότι μας άφησες πλούσια πνευματική και μορφωτική κληρονομιά. Δανείζομαι ένα απόσπασμα από το βιβλίο σου Όψεις του Νέου Ανατολικού Ζητήματος.

Τι κρίμα όμως; Γιατί όταν χρειάστηκε να σε ψηφίσουν, ιδιαίτερα οι πόντιοι συμπατριώτες μας, λιποψύχησαν. Δεν έφυγαν από το μαντρί. Σήμερα στο διαδίκτυο εμφανίστηκαν πολλές Μαγδαληνές. Τους ξέρουμε. Κάποιους είδαμε και χθες στην αποχαιρετιστήρια εξόδιο. Τουλάχιστον τώρα μπορούν να ζητήσουν μια έντιμη συγνώμη.

Το 2010 δημοσιεύθηκε στο διαδίκτυο η βιντεοσκοπημένη προφητική ομιλία του από το 6ο συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, του 1996. Και μόνο αυτή η καθηλωτική εισήγηση είναι μεγάλη διαχρονική κληρονομιά, λίπασμα έμπνευσης για μας και τις επόμενες γενιές. Πρέπει μαζί με το πολύτιμο συγγραφικό του έργο, τα λακωνικά, αλλά άκρως μεστά κείμενα του να τη διαφυλάξουμε. Θα μας βοηθήσουν σίγουρα να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι και αληθινοί δημοκρατικοί πολίτες.

Ένας κοινός φίλος μας, ο συνάδελφος μου, στη Φλώρινα, καθηγητής μαθηματικών, ο Χαράλαμπος Λεμονίδης γράφει για σένα: Μιχάλη, ήσουν ήδη μέσα στην κυψέλη όταν όλοι έμπαιναν για να πάρουν μέλι, και ούτε που το δοκίμασες. Άντεξες να συνυπάρχεις με τις άγριες μέλισσες της εξουσίας και δεν κατάφεραν να σε επηρεάσουν.

Σε ευχαριστούμε για την προσφορά σου δείχνοντας ένα σπάνιο παράδειγμα ήθους και ριζοσπαστικής στάσης στην πολιτική.

Μιχάλη μου, ήρθε η ώρα να συναντήσεις τα αγαπημένα σου πρόσωπα, τους γονείς σου, την λατρεμένη σου γιαγιά, τον ξεχωριστό και πιστό ως το τέλος συναθλητή μας, τον Αδάμ, τον μακαριστό Μητροπολίτη Παύλο, τον πατέρα μου, τον Παπαμανώλη, που τραγουδούσατε μαζί τα αντάρτικα τραγούδια, στο σπίτι μας, στην Παναγία Σουμελά και πολλού άλλους συντρόφους που δεν σε πρόδωσαν. Θα σε περιμένει ο Άγιος Ευγένιος, για να σε στεφανώσει, θα σε περιμένουν οι αυτοκράτορες του Πόντου οι Μεγάλο Κομνηνοί, που τόσο αγαπούσες, η Παναγία Σουμελά, που την υπηρέτησες με έναν δικό σου τρόπο, θα σε περιμένουν και οι Χρύσανθος και Γώγος με σύμπασα μονιασμένη στη γειτονιά των αγγέλων, τη μουσική ποντιακή ορχήστρα, που έστησαν με μαέστρο τον Καζαντζίδη να τραγουδούν: «Κ΄ εβρέθεν είνας Πόντιος να κυβερνά τον τόπον…».

Αδελφέ μου είναι μεγάλο το κενό που μας αφήνεις, τριάντα χρόνια μετά την αναγνώριση της Γενοκτονίας. Σου υποσχόμαστε ότι θα συνεχίσουμε να υπηρετούμε τον ποντιακό ελληνισμό ως την τελική δικαίωση της αναγνώρισης της Γενοκτονίας, διατηρώντας στη φαρέτρα μας το ακέραιο δημοκρατικό ήθος σου, την ανιδιοτέλεια σου, το ανθρωπιστικό σου έργο για τους καταπιεζόμενους λαούς, τον δυναμισμό σου, μα πάνω από όλα τον ένθερμο ελληνοκεντρικό πατριωτισμό σου. Ο Πόντος, η Κύπρος, η Θράκη, η Αντιόχεια, το Κουρδιστάν, οι καταπιεζόμενοι λαοί της Ανατολής θα σε μνημονεύουν πάντα.

Αδελφέ μου, θα σε μνημονεύω και εγώ, ώσπου να συναντηθούμε, γιατί κοντά σου έγινα καλύτερος άνθρωπος.

Καλό ταξίδι στα παρχάρια της Σάντας.